गुणस्तरीय बीउको लागि प्रमाणिकरण पद्धति

बढ्दो जनसङख्यालाई दैनिक खाद्यान्न उपलब्ध गराउन उन्नत प्रबिधिको प्रयोग सगँसँगै गुणस्तरीय बीउको प्रयोगमा पनि ध्यान दिनु पर्ने आवश्यक रहेको छ । अधिक उत्पादन दिने बीउको प्रयोगको साथसाथै उत्पादित बीउको उचित संरक्षण गरी बीउको गुणस्तरमा ह्रास हुन नदिनु उतिकै जरुरी हुन्छ । गुणस्तरीय बीउको प्रयोगले मात्र १५–२० % सम्म उत्पादन बृद्घि भएको तथ्य विभिन्न अनुसन्धानले देखाएको छ । तसर्थ बीउलाई नै कृषि विज्ञानमा गरिएको बिकास र नयाँ प्रविधिको बिस्तार गर्ने वाहन मानिएको छ । बीउको गुणस्तर नियन्त्रण गर्न नसकेमा उन्नत जातका बिउ पनि पछि गएर स्थानीय जात सरह नै हुन जान्छ । जसले गर्दा उन्नत बीउको अभावको साथै उत्पादनमा पनि ह्रास आउछ । अत ः बीउ छरे देखि बीउ बिक्री बितरण गर्दा सम्म यसको निरीक्षण गरी प्रमाणिकरण गर्नु आवश्यक देखिन्छ ।

बीउमा लगाइने टयागको विभिन्न स्तरहरु

१) प्रजनन बीउ: काठ रँगको खैरो पृष्ठभूमिमा कालो अक्षरले लेखिएको टयाग हुन्छ । जसमा प्रजनकले हस्ताक्षर गरेको हुन्छ । यो मूल बीउ उत्पादन गर्नका लागि श्रोत बीउको रुपमा प्रयोग गरिन्छ ।

२) मूल बीउ : सेतो पृष्ठभूमिमा कालो अक्षरले लेखिएको टयाग हुन्छ । यसलाई बीउ प्रमाणिकरण निकायका बिशेषज्ञहरुले प्रमाणित गरेको हुन्छ । यो प्रमाणित बीउ उत्पादन गर्नका लागि श्रोत बीउको रुपमा प्रयोग गरिन्छ ।

३) प्रमाणित बीउ :

पहिलो पुस्ता : सेतो पृष्ठभूमिमा निलो अक्षरले लेखिएको र टयागको एक किनारा तर्पm निलो धर्सा भएको हुन्छ ।
दोस्रो पुस्ता : सेतो पृष्ठभूमिमा निलो अक्षरले लेखिएको र टयागको संकेत पत्रको एक किनारामा हरियो धर्सा भएको हुन्छ ।

४) उन्नत बीउ ः पहेलो पृष्ठभूमिमा कालो अक्षरले लेखिएको हुन्छ । यो बीउ किसानले बजारबाट किनेर आफनो खेतबारीमा प्रयोग गर्छन । नोट ः आलुको हकमा प्रजनन (एचभ(दबकष्अ), मूल (द्यबकष्अ), प्रमाणित (द्यबकष्अ ज्ञ ७ द्यबकष्अ द्द) र उन्नत गरी चार प्रकारका बीउका स्तरहरु हुन ।

चिस्यानको आधारमा बीउलाई २ भागमा बाँडिएको छ ।

१) सुख्खा बीउः यसमा खाद्यान्न , तरकारी र नगदे बालीको बीउ पर्दछ ।

२) बढी चिस्यान आवश्यक पर्ने बीउः कफि, चिया, आँप, कटहर आदिको बीउ पर्दछ ।

बीउ प्रमाणिकरण गर्ने चरणहरु

बीउ उत्पादकबाट प्राप्त निवेदनहरुमा उल्लेखित स्थान, जग्गा, इत्यादि बिज बृद्धिको लागि पर्याप्त र अनुकुल छ÷छैन यकिन गर्ने,
बिउ उत्पादकले प्रयोग गर्ने श्रोत बीउको स्तर र श्रोतको जानकारी लिने,
खडा बाली निरीक्षणको लागि प्राविधिक खटाउने,
बालीको प्रकार तथा आवश्यकता अनुसार खडा बालीको निरीक्षण गर्ने,
उत्पादन उपरान्तका गतिविधिहरु जस्तै बीउ दाउनी, बीउ प्रशोधन, प्याकेजिङ, इत्यादी को निरीक्षण गर्ने,
बीउको लट उल्लेख गरी बीउको बोरालाई सिलबन्दी गर्ने,
बीउको नमूना लिई बोरा सिलबन्दी गर्ने बेला प्रमाणिकरणको संकेत पत्र लगाई सिलबन्दी गर्ने ,
उक्त नमूना परीक्षणका लागि फेरी नमुनालाई ल्याबमा पठाउने ,
६–६ महिना को अन्तरालमा बीउ पुनःपरीक्षण गराई गुणस्तरयुक्त पाइएमा म्याद थप गर्न सकिन्छ

बीउ बाली निरीक्षण गर्दा आकडा लिने तरिका

प्रति आकडा बोटको सङख्या